10 sie Darmowe zdjęcia do użytku komercyjnego. Jak z nich korzystać?
Materiały marketingowe powinny przyciągać uwagę. Niezależnie, czy tworzysz je dla siebie czy dla kontrahenta, chcesz zadbać o ich szatę graficzną. Czy możesz sięgnąć po cudzą grafikę? Tak, ale pamiętaj, że darmowe zdjęcia do użytku komercyjnego mogą być chronione prawnie. Możesz ich użyć, ale na pewnych zasadach.
Cudza grafika najczęściej podlega ochronie prawa autorskiego. Wprawdzie nie każdy rysunek stworzony przez człowieka jest utworem, ale zdecydowana większość będzie posiadała indywidulany, twórczy charakter i będzie chroniona. Przykładowo, w odniesieniu do fotografii przyjmuje się, że twórczymi wyborami ich autora są decyzje dotyczące momentu naciśnięcia migawki (timingu)[1], kadru lub fotografowanego przedmiotu. Zgodnie zaś z zasadami prawa autorskiego wykorzystanie cudzego utworu wymaga zgody uprawnionego lub podstawy prawnej, chyba że prawa do takiego utworu już wygasły.
Prawo cytatu i cele materiałów marketingowych
Z powszechnie dostępnych zdjęć wykonanych przez innych twórców (np. znanych fotografów) możesz korzystać na zasadach prawa cytatu. Działa to podobnie jak w przypadku tekstu pisanego. Nie możesz przywłaszczyć sobie książki innego autora, ale możesz powołać się na jej fragment i przywołać fragment we własnym utworze (np. artykule).
Prawo cytatu pozwala podobnie korzystać ze zdjęć. Musimy jednak pamiętać, że cytowanie fotografii we własnym utworze musi mieć konkretne uzasadnienie. Do celów cytatu należą:
- wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa,
- nauczanie lub prawa gatunku twórczości takich jak parodia, satyra czy pastisz.
Ważne, aby samo cytowanie oraz jego rozmiar miały oparcie w celu, jakiemu służą. Wymóg ten można sprowadzić do odpowiedzi na pytanie, czy moje materiały zawierające cudze utworu lub ich kawałki, pełniłby w taki sam sposób swoją funkcję, gdyby nie było w nich cytatów? Odpowiedź twierdząca oznacza, że cytowanie nie jest uzasadnione celem cytatu.
Przykładowo, jeżeli w swoich materiałach wykorzystujesz cudzą grafikę, ponieważ jest atrakcyjna, przykuwa wzrok i być może skłoni odbiorcę do przeczytania treści pod nią zamieszczonej, nie mieści się to w granicach cytatu.
Ale jeżeli opisujesz określone zjawisko (przykładowo, rebranding znaków towarowych) i chcesz pokazać na przykładach znanych marek, na czym to polega, takie działanie wpisuje się w prawo cytatu.
W praktyce biznesowej prawo cytatu to zdecydowanie zbyt mało, aby tworzyć większość materiałów marketingowych. Dlatego korzystniejsze rozwiązanie to darmowe zdjęcia do użytku komercyjnego.
Darmowe zdjęcia do użytku komercyjnego i ich licencje
Jeżeli sposób, w jaki chcesz wykorzystać cudzą grafikę, nie wpisuje się w ramy prawa cytatu, możesz skorzystać z bibliotek darmowych grafik (darmowa licencja) lub uzyskać licencję od twórcy.
Przy korzystaniu z darmowych bibliotek, warto sprawdzić, na jakich zasadach uprawniony zezwolił na korzystanie z jego utworu. Szczególnie istotne jest, aby:
- licencja obejmowała użytek komercyjny,
- zezwalała na edytowanie (zmiany kolorystyczne, kadrowanie, łączenie), czyli zawierała zgodę na rozpowszechnianie i rozporządzanie utworami zależnymi, czyli utworami stworzonymi na bazie cudzej grafiki.
Zwróć uwagę na kwestię zastrzeżenia autorstwa. Najczęściej darmowe zdjęcia do użytku komercyjnego udostępniane są z takim zastrzeżeniem. Oznacza to, że twórca zgadza się na korzystanie z jego utworu, ale jednocześnie chce być wskazywany jako jego autor. Dla działów marketingu może być to utrudnienie, bo nie każda kompozycja pozwala w łatwy sposób oznaczyć źródło bez zaburzenia odbioru całej grafiki. Warto jednak zadbać, aby autorstwo zostało oznaczone. Prawo do autorstwa jest niezbywalne, wobec czego przysługuje twórcy nawet, gdy nie wymaga on od innych jego oznaczenia.
Miejsca publikacji a darmowe zdjęcia do użytku komercyjnego
Licencja powinna odpowiadać również temu, w jaki sposób będziesz korzystać z cudzej grafiki. Zasadą w prawie autorskim jest to, że jeżeli umowa nie wskazuje szczegółowo danego pola eksploatacji, taki sposób korzystania pozostaje przy twórcy. Sprawdź więc koniecznie, jakie pola eksploatacji obejmuje Twoja licencja. Jeśli Twoje materiały będą udostępniane jedynie w przekazie tradycyjnym (plakaty, bilbordy, reklama drukowana), licencja powinna obejmować zwielokrotnianie właściwymi dla tych nośników metodami, a także rozpowszechnianie i udostępnianie publiczne utworów na trwałych nośnikach.
Jeżeli Internet to Twoje królestwo, zadbaj o to, aby licencja obejmowała wytwarzanie kopii cyfrowych w odpowiednim formacie, ich przechowywanie oraz udostępnianie publiczne w sieciach teleinformatycznych.
Jeżeli korzystasz z grafik udostępnianych na licencji CC.0, pamiętaj, że polskie prawo autorskie nie przewiduje możliwości zrzeczenia się praw do utworu[2]. W związku z tym skuteczność tej licencji jest ograniczona. Dla działów marketingu jednak to nadal jedna z najkorzystniejszych opcji przy korzystaniu z darmowych zdjęć.
W takim wypadku Ty jako licencjobiorca uzyskujesz bardzo szeroką licencję obejmującą każdy sposób korzystania z utworu (i utworów zależnych) oraz zobowiązanie się twórcy do niewykonywania praw osobistych.
Licencji CC.0 towarzyszą ograniczenia.
Licencja:
- nie obejmuje przyszłych pól eksploatacji;
- nie ma charakteru wieczystego. Zostaje udzielona na 5 lat a następnie przekształca się w licencję na czas nieoznaczony;
- może zostać wypowiedziana po przekształceniu w licencję na czas nieoznaczony;
- nie obejmuje zrzeczenia się praw osobistych a jedynie zobowiązanie do ich niewykonywania.
Pamiętaj zatem, że pobranie darmowego zdjęcia z sieci nie oznacza, że stajesz się jego właścicielem. Każda licencja ma ograniczony czas trwania. Jeżeli licencja jest na czas oznaczony, wygasa po jego upływie. Jeżeli jest na czas nieoznaczony, niezależnie od tego, jak jest szeroka, może zostać wypowiedziana, a wówczas Ty powinieneś usunąć fotografię ze swoich materiałów.
Podsumowanie – darmowe zdjęcia do użytku komercyjnego
Jeśli nie jesteś pewien, czy możesz wykorzystać cudzą grafikę (także darmową) w materiałach promocyjnych, zwłaszcza tworzonych na zamówienie kontrahenta, warto zwrócić się o wsparcie do specjalistów z zakresu prawa własności intelektualnej. Eksperci zweryfikują treść licencji, sprawdzą czy Twoje działanie mieści się w granicach prawa cytatu i podpowiedzą, jak zmienić umowę z kontrahentem, aby wyeliminować ryzyko jej naruszenia.
[1] R. Markiewicz, Zabawy z prawem autorskim. Dawne i nowe, Warszawa 2022, s. 262.
[2] Podobnie jest w przypadku przedmiotów praw pokrewnych (np. fonogramów czy wideogramów).
