09 cze Unieważnienie wzoru przemysłowego – sprawa lalki „Barbie”
Wzór przemysłowy to zewnętrzny wygląd produktu lub jego części. Składa się na niego charakterystyczny kształt, kolor, tekstura czy deseń. Aby zarejestrować wzór przemysłowy, musi on być nowy i posiadać tzw. indywidualny charakter. O tym, jaki wzór można zarejestrować, pisaliśmy już na naszym blogu.
Mając zarejestrowany wzór przemysłowy, można zabronić wszystkim innym podmiotom używania go w obrocie gospodarczym. Ochrona wzoru przemysłowego chroni przed kopiowaniem wyglądu produktu, niezależnie od tego, czy jest ono świadome, czy nie. Prawo do wzoru można uzyskać stosunkowo łatwo. W postępowaniu zgłoszeniowym Urząd bada wyłącznie wymogi formalne, takie jak opłaty, czy prawidłowe przedstawienie wzoru.
Czy w takim razie wszystkie produkty należy zgłaszać jako wzór przemysłowy? Niekoniecznie! Wzory, które znajdują się w rejestrze, ale nie spełniają przesłanek nowości i indywidualnego charakteru, można unieważnić. Unieważnienie wzoru przemysłowego to odrębna procedura, podczas której Urząd bada spełnienie tych przesłanek. Inicjują ją przeważnie konkurenci, którzy chcą móc używać danego wzoru.
Jak unieważnić wzór przemysłowy – unieważnienie wzoru przemysłowego głowy lalki „Barbie”
O tym, że nie zawsze warto zgłaszać wzór przemysłowy, przekonała się chińska spółka Jieyang Defa Industry Co. Ltd produkująca artykuły i zabawki dla dzieci. Spółka w dniu 7 maja 2015 r. zgłosiła do ochrony głowę lalki, o następującym wyglądzie:
Zdjęcia zamieszczone w treści artykułu pochodzą z Wyroku SUE z dnia 1 grudnia 2021 r., sprawa T-84/21, ECLI:EU:T:2021:844
4 sierpnia 2017 r. spółka Mattel, Inc. złożyła wniosek o unieważnienie tego wzoru, wskazując, że nie ma on indywidualnego charakteru. Jako dowód w sprawie załączyła Katalog Barbie Jesień/Zima 2008 dystrybuowany przez Mattel Poland sp. z o.o. Znajdowało się w nim między innymi następujące zdjęcie:
Jak sprawdzić wzór przemysłowy – indywidualny charakter wzoru przemysłowego
Wzór ma indywidualny charakter, jeśli całościowe wrażenie, jakie wywołuje na poinformowanym użytkowniku, różni się od wrażenia, jakie wywołuje na nim inny wzór udostępniony wcześniej publicznie. Przy tej ocenie bierze się również pod uwagę zakres swobody twórcy wzoru[1].
Definicja prawna może wydawać się skomplikowana. W rzeczywistości chodzi o to, czy zarejestrowany wzór przemysłowy będzie rozpoznawany jako odmienny, inny, niż te dotychczas istniejące na rynku. Przy badaniu bierze się pod uwagę perspektywę osoby, która będzie kupować dany produkt. Oceny tej dokonuje się w 4 krokach[2]:
Krok 1 – ustalenie, do jakiej branży należą produkty chronione wzorem.
Krok 2 – ustalenie, kto jest zorientowanym użytkownikiem, czyli kto używa danego produktu. Ważne jest również ustalenie, jak dużo uwagi użytkownik poświęca podobieństwom i różnicom danych wzorów, a także jak rozległą ma wiedzę na temat produktów dostępnych na rynku.
Krok 3 – ustalenie, jak dużo swobody miał twórca przy tworzeniu wzoru, czyli jak dane cechy produktu, które muszą w nim występować, ograniczają możliwości twórcze autora wzoru.
Krok 4 – porównanie obu wzorów, zgłoszonego i wcześniej dostępnego – sprawdzenie, czy wywołuje na użytkowniku odmienne wrażenie.
Wzór przemysłowy w postaci głowy lalki nie ma indywidualnego charakteru
W sprawie T-84/21[3] Sąd rozstrzygnął, że zgłoszony wzór przemysłowy w postaci głowy lalki nie ma indywidualnego charakteru.
Taki wynik sprawy nie dziwi, jeśli weźmiemy pod uwagę, że lalkę Barbie stworzono w 1985 r., a od dłuższego czasu jej twarz zachowuje ten sam wygląd[4].
A jak to wyglądało od strony prawnej? Sąd wskazał, że branża, której dotyczy spór, to branża zabawek dla dzieci. Poinformowanym użytkownikiem w przypadku tych produktów są właśnie dzieci oraz dorośli, którzy kupują takie lalki dla swoich dzieci lub kolekcjonersko. Sąd wskazał, że ci użytkownicy znają specyficzne cechy lalek i ich głów.
Czego dotyczy ochrona wzoru przemysłowego – sprawa lalki „Barbie”
Sąd uznał również, że twórca takiego produktu ma dużą swobodę przy jego projektowaniu. Nie ograniczają jej preferencje kupujących co do wyglądu „modnych lalek”. Ogranicza ją wyłącznie fakt, że, że głowy lalek mają odpowiadać podstawowym cechom istoty ludzkiej. Sąd podzielił zdanie Izby Odwoławczej EUIPO co do tego, że głowie lalki można nadać różne cechy: kształt głowy, proporcje, cechy twarzy, makijaż.
Sąd podzielił stanowisko Izby odwoławczej, wskazując, że sporne wzory mają wspólne cechy: kolor skóry, kształt twarzy, kształt i kolor brwi, oczu i rzęs, cienkie ust z takim samym uśmiechem, cienki nos i takie samo ułożenie wszystkich elementów. Sama różnica wynikająca z tego, że spornego wzoru można użyć z różnymi kolorami włosów, również nie przekonała Sądu o odmienności wzorów – zwłaszcza, że włosy lalki nie były elementem wzoru. Sąd wskazał, że różnice wynikające z kształtu elementów wzoru nie są wystarczająco wyraźne, aby wywrzeć inne wrażenie na użytkownikach. Są one na tyle niewidoczne, że nie wpływają na wyraz głów obu lalek i nie mogą zatrzeć tzw. wrażenia déjà vu. Biorąc pod uwagę wysoki stopień swobody projektanta, Sąd uznał, że różnice we wzorach są zbyt małe, aby użytkownik uznał je za mające odmienne wrażenie.
Podsumowując, zastrzeżony wzór głowy lalki był po prostu zbyt podobny do tych, które już istniały na rynku. Różnice, na które wskazywał właściciel wzoru, były mało zauważalne. Projektant mógł nadać głowie lalki inny, odmienny wygląd, nawet jeśli musiał zachować takie elementy jak oczy, usta, nos. Tę tezę potwierdzają przykładowo wprowadzone na rynek w 2010 r. alki z serii Monster High[5], których głowy mają zupełnie inny kształt i odmienny makijaż.
Jak zgłosić wzór przemysłowy – strategia zgłaszania wzoru przemysłowego
Przykład sprawy głowy lalki Barbie pokazuje, że zanim zdecydujemy się na zgłoszenie wzoru przemysłowego, lepiej zastanowić się 3 razy, czy na pewno spełnia on odpowiednie przesłanki. W innym wypadku jesteśmy narażeni na unieważnienie prawa. Tymczasem decyzja o braku zgłoszenia wzoru zaoszczędzić może chociażby koszty wynikające z obsługi zgłoszenia i późniejszego sporu.
Ile trwa ochrona wzoru przemysłowego?
Z drugiej strony musimy pamiętać, że wzór przemysłowy jest chroniony do momentu unieważnienia. Nigdy nie mamy pewności, czy nasz konkurent złoży taki wniosek. Jest to tym mniej prawdopodobne, jeśli działamy w branży, w której nie mamy tak silnej konkurencji jak Mattel Inc. Czasem warto więc podjąć ryzyko możliwości unieważnienia wzoru. Nawet w przypadku wejścia w spór będzie on zwykle wielotni. W tej sprawie od zgłoszenia wzoru do jego unieważnienia minęło prawie 6 lat. Jest to okres, w którym właściciel mógł skutecznie dochodzić swoich praw, a sam wzór był „straszakiem” dla konkurencji, która ma słabszą pozycję rynkową.
Biorąc pod uwagę fakt, że zgłoszenie jednego wzoru wspólnotowego to koszt 350 € warto rozważyć, czy nawet taka kilkuletnia ochrona nie jest warta tej inwestycji. W podjęciu decyzji biznesowej z pewnością pomoże doświadczona kancelaria patentowa, która wyjaśni w prosty sposób meandry prawne i oceni prawdopodobieństwo unieważnienia wzoru.
[1] Art. 6 Rozporządzenia Rady (WE) NR 6/2002 z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów wspólnotowych, Dz. U. L 003 , 05/01/2002 P. 0001 – 0024
[2] Wyrok SUE z dnia 13 czerwca 2019 r., Visione przeciwko EUIPO – EasyFix, sprawaT-74/18, EU: T:2019:417
[3] Wyroku SUE z dnia 1 grudnia 2021 r., sprawa T-84/21, ECLI:EU:T:2021:844
[4] https://www.zeberka.pl/moda/tak-w-ciagu-56-lat-zmieniala-sie-twarz-lalki-barbie-foto/
[5] https://pl.wikipedia.org/wiki/Monster_High
[6] UWAGA – pamiętaj, aby słowo kluczowe było zawarte w tytule, meta opisie oraz adresie URL.
