25 wrz Ochrona prawna odmian roślin. Co musi wiedzieć hodowca?
Wyhodowanie nowej odmiany rośliny, różniącej się od innych dostępnych na rynku odmian tego samego gatunku, to proces długotrwały. Wymaga od hodowcy dużo zaangażowania, czasu, często również znacznych nakładów finansowych. Dlatego tak ważna jest ochrona prawna odmian roślin. Dzięki niej nikt nie będzie mógł handlować bez Twojej zgody wyhodowaną odmianą.
Przede wszystkim ochrona prawna odmian roślin na poziomie krajowym lub unijnym daje możliwość decydowania o tym, kto będzie uprawniony do rozmnażania i sprzedawania sadzonek naszej odmiany (tzw. wyłączne prawo do odmian roślin). Zapewnia ona także możliwość pobierania opłat licencyjnych za korzystanie z materiału roślinnego odmiany będącej owocem naszej pracy. Co istotne, wyłączna ochrona prawna odmian roślin stanowi również skuteczne narzędzie do zwalczania wykorzystywania odmiany przez podmioty nieuprawnione.
Ochrona prawna odmian roślin – czy każdą roślinę można zarejestrować?
Nie każdą. Nie można uzyskać rejestracji na gatunek, a jedynie na specyficzną odmianę w ramach tego gatunku. Musi ona różnić się w sposób znaczny, co najmniej jedną cechą, od innych odmian w ramach tego samego gatunku. Obrazując to na bardzo prostym przykładzie, nie uzyskamy ochrony na różę jako taką.
Jeśli jednak wyhodujemy różę o kolorze niespotykanym wcześniej na rynku, to uzyskanie ochrony na taką nową odmianę będzie potencjalnie możliwe. Co więcej, aby uzyskać ochronę, nasza odmiana musi spełniać szereg wymogów. Po pierwsze, musi spełniać tzw. kryteria OWT: odrębności, wyrównania i trwałości[1].
Odmianę uznaje się za odrębną, jeżeli różni się wyraźnie co najmniej jedną cechą (właściwością) od innych odmian[2]. Bez wątpienia zobaczysz to na poniższym przykładzie różnego koloru i faktury skórek jabłka.
Odmianę uznaje się za wyrównaną, jeżeli jej wszystkie rośliny są do siebie wystarczająco podobne [3]. Prościej mówiąc, gołym okiem widać, że stanowią jedną odmianę..
Odmianę uznaje się za trwałą, jeżeli jej charakterystyczne właściwości nie zmieniają się po jej rozmnożeniu[4].
Dodatkowo ochronę może uzyskać tylko odmiana rośliny spełniająca kryterium nowości. Odmianę uważa się za nową, jeżeli przed dniem złożenia wniosku o przyznanie wyłącznego prawa, jej hodowca nie sprzedał lub w inny sposób nie udostępnił do wykorzystania w celach handlowych, materiału siewnego tej odmiany[5]. W Polsce lub Unii Europejskiej dotyczy to okresu dłuższego niż 1 rok, a w pozostałych państwach –dłuższego niż 4 lata (6 dla niektórych gatunków roślin).
Ponadto odmiana musi posiadać nazwę odpowiadającą obowiązującym wymogom. Zgłaszający musi również spełnić określone wymogi formalne oraz uiścić stosowną opłatę. W tym akurat z powodzeniem pomoże Ci rzecznik patentowy zajmujący się zawodowo ochroną prawną odmian roślin.
Co daje ochrona prawna odmian roślin?
- Zyski z licencjonowania – możesz potraktować swoją nową odmianę jako bezpośrednie źródło przychodu. Jeżeli inny hodowca będzie chciał sprzedawać Twoją sadzonkę, będzie musiał Ci za to zapłacić. W umowie licencyjnej możesz określić wynagrodzenie z tytułu udzielenia licencji na odmianę rośliny – przykładowo, podając kwotę za 1 sadzonkę.
- Blokowanie nieuprawionych sprzedaży odmiany – wyobraź sobie, że początkowo udzielasz licencji na swoją nową odmianę szkółkom i gospodarstwom rolnym. Z biegiem czasu Twoja odmiana staje się bardzo popularna wśród konsumentów. A to zwykle skutkuje faktem, że nieuprawnieni hodowcy zaczynają bez licencji rozmnażać i sprzedawać swoje sadzonki, będące w praktyce „podróbką”. I często sprzedają je po niższej cenie, odbierając Ci klientów. Bez formalnej ochrony, walka z takimi naruszeniami jest bardzo trudna.
- Blokowanie użycia nazwy sadzonki – może zażądać od naruszycieli nie tylko wycofania produktów ze sprzedaży, ale także zaprzestania używania nazwy Twojej odmiany. W ten sposób dajesz konsumentom pewność, że mają do czynienia z oryginalną odmianą Twojej rośliny.
Krajowa i wspólnotowa ochrona prawna odmian roślin – gdzie można uzyskać ochronę?
Ochronę można uzyskać zarówno na poziomie krajowym, jak i unijnym. Nie można jednak korzystać z tych dwóch systemów ochrony jednocześnie.
Prawo wspólnotowe ma charakter nadrzędny w stosunku do prawa krajowego. Oznacza to, że jeżeli hodowca odmiany chronionej w Polsce uzyska następnie wspólnotowe wyłączne prawo do tej samej odmiany, to ochrona na poziomie krajowym zostanie zawieszona na okres, przez który będzie on korzystał z ochrony unijnej[6].
Jednocześnie, jeżeli odmianę zgłoszono już lub jest już chroniona przez Wspólnotowy Urząd Ochrony Odmian Roślin z siedzibą w Angers we Francji (CPVO), to blokuje to możliwość przyznania prawa wyłącznego do tej samej odmiany w Polsce[7].
Jako hodowca nie musisz oczywiście znać tych zawiłości administracyjnych, ale warto mieć ogólny pogląd na sprawę, aby usprawnić swoją komunikację z pełnomocnikiem zgłaszającym odmianę rośliny do ochrony.
Jak uzyskać wyłączne prawo do odmiany roślin?
W uproszczeniu – po zgłoszeniu odpowiedni ośrodek badawczy bada dostarczony materiał roślinny pod kątem odrębności, wyrównania i trwałości. W Polsce zajmuje się tym Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych – COBORU.
Na poziomie unijnym wspomniany już CPVO zleca [AB1] wykonanie badania urzędowi jednego z państw członkowskich.
Badania prowadzi się przez 1-5 sezonów wegetacyjnych, w zależności od specyfiki gatunku. Na przykład w Polsce wygląda to następująco:
- jednoroczne gatunki roślin ozdobnych – 1 sezon obserwacji,
- krzewy owocowe – 3-4 sezony,
- drzewa owocowe – 4-5 sezonów wegetacyjnych.
W czasie badań prowadzonych przez ośrodek badawczy odmianę zgłoszoną do ochrony porównuje się z odmianami najbardziej do niej podobnymi. Celem jest ustalenie, czy jest od nich dostatecznie odmienna, by uzasadniało to przyznanie prawa ochronnego. W czasie badań podmioty trzecie mogą wnieść sprzeciw wobec zgłoszenia, jeżeli uważają, że zgłoszona odmiana nie spełnia wymogów koniecznych do rejestracji.
Po zakończeniu badań urzędowych organ wydaje decyzję. Przyznaje w niej wyłączne prawo do odmiany (jeżeli spełniono wymogi) lub wydaje decyzję odmowną.
Ile trwa ochrona prawna odmian roślin?
Wyłączne prawo do odmiany obowiązuje od dnia wydania decyzji o jego przyznaniu.
W odniesieniu do odmian winorośli, drzew oraz ziemniaka prawo wyłączne trwa 30 lat. Natomiast w odniesieniu do pozostałych gatunków roślin – trwa ono 25 lat[8].
Niemal identycznie wygląda ochrona prawna odmian roślin w Unii Europejskiej. Wspólnotowe prawo do ochrony odmiany roślin trwa 25 lat dla wszystkich roślin, z wyjątkiem odmian winorośli oraz gatunków drzew, dla których czas trwania tego prawa to 30 lat[9].
Koszty w Polsce i krajach Unii Europejskiej
Przy zgłoszeniu w Polsce opłata za złożenie wniosku o przyznanie wyłącznego prawa do odmiany to 500 zł. Dodatkowo należy doliczyć opłatę za przeprowadzenie urzędowego badania OWT. Wynosi ona między 500 a 1040 zł. Po przyznaniu prawa wyłącznego należy uiścić opłatę 100 zł. Natomiast w celu utrzymywania prawa wyłącznego trzeba uiszczać co roku opłaty w wysokości 200 zł rocznie przez pierwszych 5 lat oraz 400 zł rocznie w kolejnych latach[10].
Uzyskanie i utrzymywanie ochrony na poziomie unijnym daje szerszy zakres terytorialny ochrony, ale i generuje wyższe koszty. Przy zgłoszeniu odmiany rośliny do ochrony w CPVO opłata za złożenie wniosku wynosi 450 EUR (forma elektroniczna) lub 800 EUR (forma papierowa). Koszty badań OWT wahają się pomiędzy 1900 a 3900 EUR w zależności od gatunku. Utrzymywanie przyznanego już prawa wyłącznego kosztuje 330 EUR rocznie[11].
W obu przypadkach i nawet po doliczeniu kosztów pełnomocnika (sięgających zwykle w graniach 5 000 – 20 000 złotych) jest to kwota bardzo niewielka, biorąc pod uwagę, jak duże korzyści z rejestracji otrzymuje hodowca.
Ochrona prawna odmian roślin a rzecznik patentowy
Podsumowując, wyłączna ochrona prawna odmian roślin pozwala przedsiębiorcy czerpać zyski z wyhodowanej przez niego nowej odmiany rośliny. Gwarantuje też konsumentom określoną jakość produktów, a przedsiębiorcy – skuteczną ochronę interesów przed naruszeniami. W procesie licencjonowania czy egzekwowania praw nieocenione może być wsparcie rzecznika patentowego, który pomoże nam najlepiej chronić nasze interesy.
[1] Art. 4 ust. 1 ustawy o ochronie prawnej odmian roślin (Dz. U. 2021 poz. 213 z późn. zm., dalej: ustawa); art. 6 Rozporządzenia Rady (WE) nr 2100/94 w sprawie wspólnotowego systemu ochrony odmian roślin (Dz.U. L 227, 01/09/1994, P. 0001-0030, dalej: Rozporządzenie 2100/94).
[2] Art. 5 ust. 1 ustawy; art. 7 ust. 1 Rozporządzenia 2100/94.
[3] Art. 6 ustawy; art. 8 Rozporządzenia 2100/94.
[4] Art. 7 ustawy; art. 9 Rozporządzenia 2100/94.
[5] Art. 8 ustawy; art. 10 ust. 1 Rozporządzenia 2100/94.
[6] Art. 27 ust. 2 ustawy.
[7] Art. 4 ust. 6 ustawy.
[8] Art. 27 ust. 1 ustawy.
[9] Art. 19 ust. 1 Rozporządzenia 2100/94.
[10] Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 lutego 2004 r. w sprawie opłat za złożenie wniosku o przyznanie prawa do ochrony wyhodowanej albo odkrytej i wyprowadzonej odmiany, a także zarobkowego korzystania z niej, badanie odrębności, wyrównania i trwałości, przyznanie i utrzymywanie wyłącznego prawa (Dz. U. Nr 60, poz. 567, z 2015 r. poz. 2166)
[11] Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1238/95 z dnia 31 maja 1995 r. ustanawiające zasady wykonawcze stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 2100/94 w odniesieniu do opłat na rzecz Wspólnotowego Urzędu Odmian Roślin (Dz. U. L 121 01/06/1995 P. 0031-0036 z późn. zm.)
