01 wrz Ochrona patentowa wynalazków wspomaganych komputerowo
Prawna ochrona oprogramowania
Ochrona prawna oprogramowania to dla wielu przedsiębiorców absolutny fundament operowania na rynku. W Polsce, podobnie jak w całej Unii Europejskiej, programy komputerowe co do zasady chroni prawo autorskie – jako utwory. Taka ochrona obejmuje jednak wyłącznie efekt, czyli głównie kod źródłowy. Nie zabezpiecza zatem sposobu działania programu ani jego funkcjonalności.
Jednocześnie istota innowacyjności i unikalności danego rozwiązania zazwyczaj leży właśnie w określonym sposobie jego działania. To więc na jego ochronie przedsiębiorcom może zależeć najbardziej. W takiej sytuacji najlepszym rozwiązaniem jest patent na wynalazek wspomagany komputerowo.
Patent a program komputerowy – na co można uzyskać patent?
Patentu na program komputerowy polskie prawodawstwo nie przewiduje. Niemożność patentowania oprogramowania wynika z ustawy Prawo własności przemysłowej (PWP), która wprost wskazuje, że patentów udziela się – bez względu na dziedzinę techniki – na wynalazki, które są nowe, posiadają poziom wynalazczy oraz nadają się do przemysłowego stosowania, a za wynalazki nie uważa się m.in. programów komputerowych jako takich[1]. Identyczną regulację na poziomie międzynarodowym wprowadza Konwencja o patencie europejskim (KPE)[2].
Wynalazek wspomagany komputerowo – co to jest?
Można natomiast uzyskać patent na tzw. wynalazki wspomagane komputerowo. Wynalazki wspomagane komputerowo to rozwiązania techniczne, w których jedną lub więcej funkcji realizuje się za pomocą programu komputerowego. W przypadku wynalazków wspomaganych komputerowo oddziaływanie programu komputerowego na sprzęt musi skutkować dalszym efektem technicznym. Efekt ten musi wykraczać poza normalne (fizyczne) oddziaływania pomiędzy programem (software)
a urządzeniem (hardware), na którym pracuje.
Wynalazek wspomagany komputerowo to zatem taki, którego działanie wymaga dodatkowo użycia programów komputerowych, a nie rozwiązanie będącym oprogramowaniem samym w sobie[3]. Ochronie podlega wówczas system, który zawiera programowalne urządzenie, techniczny proces przeprowadzany przez takie urządzenie albo samo urządzenie zawierające program komputerowy. Najczęściej polega to na tym, że program kieruje pracą jakiejś maszyny lub wspiera określony mechanizm poprzez przetwarzanie i analizę danych.
Ochrona patentowa wynalazków wspomaganych komputerowo – przykłady
Wielu patentów na wynalazki wspomagane komputerowo udzielono na różnego rodzaju systemy wspomagania kierowcy, w których program komputerowy zarządza mechanizmem awaryjnego hamowania[4]. Prawdopodobnie z odmową udzielenia ochrony spotkałoby się jednak samo oprogramowanie służące do sterowania systemem hamulcowym.
Oprócz tego przyjmuje się, że dalszy efekt techniczny, będący warunkiem uzyskania patentu, generują też programy komputerowe, które chociażby:
- zarządzają siłą promieniowania w aparacie rentgenowskim[5],
- wspierają fizjoterapeutyczny system schodów do rehabilitacji poprzez analizę danych[6],
- usprawniają sposób komunikacji z użytkownikiem w weryfikatorze informacyjno-cenowym w ramach przetwarzania danych ze skanera połączonego z weryfikatorem[7].
Jak uzyskać patent na wynalazek?
Ważny w Polsce patent można zasadniczo uzyskać na podstawie dwóch reżimów prawnych:
- patent polski na podstawie PWP,
- patent europejski na podstawie KPE, który następnie zostanie uprawomocniony w Polsce.
Ostateczny zakres ochrony jest identyczny, a obie procedury trwają podobnie długo (przeważnie
2-4 lat). Uzyskanie patentu europejskiego wiąże się jednak z wielokrotnie wyższymi kosztami – same opłaty zgłoszeniowe wynoszą w Europejskim Urzędzie Patentowym (EPO) ok. 4000 euro wobec 500 złotych w Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej (UPRP). Za pośrednictwem EPO można poprzez jedno zgłoszenie uzyskać ochronę nawet w 38 państwach – członkach Europejskiej Organizacji Patentowej[8], natomiast przedsiębiorca działający jedynie na terenie Polski nie skorzysta
z takiej możliwości, a koszty zgłoszenia i tak będzie musiał ponieść. Rozwiązanie to jest zatem opłacalne tylko jeżeli biznes jest prowadzony międzynarodowo.
Patent na wynalazek wspomagany komputerowo – polski czy europejski?
W praktyce przez długi czas podejście Urzędu Patentowego Rzeczpospolitej Polskiej do wynalazków wspomaganych komputerowo było bardzo rygorystyczne. Polski urząd rzadko udzielał patentów na takie rozwiązania. Z kolei stanowisko EPO było w tym zakresie o wiele bardziej liberalne. Polscy przedsiębiorcy często decydowali się na procedurę europejską, żeby następnie walidować patent w Polsce, nawet pomimo znaczących różnic w kosztach.
W ostatnich latach omawiana tendencja zaczęła się nieco poprawiać, natomiast różnice wciąż są widoczne w statystykach. Według danych z baz UPRP w latach 2016-2020 około 47% zgłoszeń wynalazków w takich dziedzinach techniki jak informatyczne metody zarządzania, komunikacja cyfrowa i technologie komputerowe kończyło się przyznaniem patentu przez Urząd[9]. W tym samym okresie EPO w identycznych dziedzinach techniki udzielił ochrony na około 61% takich wynalazków[10].
Taka dysproporcja wynikała zapewne z nieobowiązującego już dysonansu między prawem polskim
a KPE. Do nowelizacji PWP[11] z 16 października 2019 r. (weszła w życie 27 lutego 2020 r.) art. 28 ustawy wskazywał, że za wynalazki nie uważa się m.in. programów komputerowych (bez dalszego doprecyzowania), a art. 33 ust. 3 zawierał wymóg tzw. technicznego oddziaływania wynalazku na materię. Eksperci UPRP bardzo często jako uzasadnienie odmowy udzielenia patentu na wynalazek wspomagany komputerowo powoływali dawny art. 28 oraz brak spełnienia wymogu technicznego oddziaływania na materię. Nowelizacja dodała do art. 28 ust. 2, który przesądził, że nie uważa się
za wynalazki wymienionych w tym artykule przedmiotów lub działalności (w tym programów komputerowych), ale jedynie jako takich. Usunięto także z art. 33 ust. 3 wymóg technicznego oddziaływania na materię. Zmiany te powinny znacząco wzmocnić szanse na opatentowanie wynalazków które się są same w sobie programami komputerowymi, ale są przez nie wspomagane.
Konwencja o patencie europejskim zawsze posiadała przepisy doprecyzowujące, że wynalazkami nie są programy komputerowe jako takie oraz nigdy nie zawierała przesłanki technicznego oddziaływania na materię, zatem prawdopodobnie dlatego eksperci EPO znacznie częściej wydawali decyzje pozytywne.
Obecnie stan prawny się zmienił, zatem podejście polskiego urzędu do wynalazków związanych z oprogramowaniem powinno być łagodniejsze i zbliżyć się do praktyki europejskiej. Wydaje się więc, że uzyskanie takiego patentu poprzez UPRP będzie teraz łatwiejsze i bardziej opłacalne niż przez EPO.
Patent na wynalazek wspomagany komputerowo – rzecznik patentowy
Uzyskanie patentu na wynalazek wspomagany komputerowo należy do jednego z trudniejszych zadań w całym systemie ochrony własności intelektualnej. Jego posiadanie pozwala natomiast osiągnąć sporą przewagę rynkową nad konkurencją, zwłaszcza mając na uwadze jak niewiele się takich patentów przyznaje.
Ze względu na stopień zawiłości tego zagadnienia, strategię ochrony wynalazku wspomaganego komputerowo warto wcześniej skonsultować z rzecznikiem patentowym. Pomoże to – jeszcze przed zgłoszeniem – zbadać, czy dane rozwiązanie ma zdolność patentową. Pomoc kancelarii patentowej znacząco usprawni całą procedurę i zwiększy szanse na jej powodzenia. Efekty bardzo skutecznie zabezpieczą przed potencjalnymi próbami zapożyczania technologii przez konkurencję.
[1] Art. 24 w zw. z art. 28 ust. 1 pkt 5 i art. 28 ust. 2 Prawa własności przemysłowej (Dz. U. z 2021 r. poz. 324).
[2] Art. 52 Konwencji o udzieleniu patentów europejskich (Konwencji o patencie europejskim), sporządzonej w Monachium dnia 5 października 1973 r. (Dz. U. 2004 nr 79 poz. 737).
[3] Poradnik wynalazcy. Red. Andrzej Pyrża. Wydanie III uzupełnione. Stan prawny na dzień 1 stycznia 2017 r., str. 98.
[4] https://ewyszukiwarka.pue.uprp.gov.pl/search/pwp-details/EP09749515?lng=pl
[5] Decyzja Izby Odwoławczej EPO z 21 maja 1987, sprawa T 0026/86 (X-ray apparatus), ECLI:EP:BA:1987:T002686.19870521.
[6] https://ewyszukiwarka.pue.uprp.gov.pl/search/pwp-details/EP14864289?lng=pl
[7] https://ewyszukiwarka.pue.uprp.gov.pl/search/pwp-details/P.400581
[8] https://www.epo.org/about-us/foundation/member-states.html
[9] Raport roczny UPRP za rok 2020 wskazuje, że w tych dziedzinach w latach 2016-2020 udzielono 137 patentów na 290 zgłoszeń. https://uprp.gov.pl/sites/default/files/inline-files/Raport%20roczny%202020_0.pdf
[10] Wyszukiwarka statystyczna EPO wskazuje, że w tych dziedzinach w latach 2016-2020 udzielono 23 080 patentów na 37 910 zgłoszeń. https://new.epo.org/en/statistics-centre?chartType=pie&patentType=applications&fromDate=%5B%222016%22%5D&toDate=%5B%222020%22%5D&selectedCountries=%5B%22EP%22%5D&selectedFields=%5B4%2C6%2C7%5D
[11] Ustawa z dnia 16 października 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo własności przemysłowej oraz ustawy
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2019 r. poz. 2309).
