15 cze Roszczenie o naprawienie szkody przy naruszeniu praw własności intelektualnej
Żądanie naprawienia wyrządzonej szkody to jedno z narzędzi wykorzystywanych przez właścicieli praw wyłącznych w sporach dotyczących własności przemysłowej. Na blogu wspominaliśmy już o konsekwencjach naruszenia cudzego patentu. Naruszyciel patentu musi liczyć się z możliwością wystąpienia żądania naprawienia wyrządzonej szkody.
Wskazywaliśmy też, że prowadzenie sporu dotyczącego znaków towarowych, wynalazków czy wzorów jest kosztowe. Roszczenie naprawienia wyrządzonej szkody może istotnie wpłynąć na wysokość tych kosztów. Naprawienie wyrządzonej szkody jest równoznacznie z odszkodowaniem.
Naprawienie szkody w sprawach IP – czy trzeba wybrać sposób?
Ustawy[1] wskazują, że naprawienia wyrządzonej szkody można żądać w razie zawinionego naruszenia praw wyłączonych na wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, topografie układów scalonych, znaki towarowe, oznaczenia geograficzne, jak i odmiany roślin. Żądanie można zrealizować na jeden z dwóch sposobów:
- na zasadach ogólnych,
- poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej opłacie licencyjnej albo innego stosownego wynagrodzenia, które w chwili ich dochodzenia byłyby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z wynalazku czy znaku towarowego.
Mówiąc prościej, realizacja na zasadach ogólnych wymaga wykazania związku
przyczynowo-skutkowego pomiędzy naruszeniem prawa wyłącznego a zaistniałą szkodą. Drugi sposób odpowiada żądaniu zryczałtowanej kwoty.
Wystąpienie z żądaniem naprawienia wyrządzonej szkody dotyczy tylko przypadków naruszenia, w których po stronie naruszyciela wystąpiła wina. Winę w prawie własności intelektualnej często ocenia się w połączeniu z bezprawnością. Sprowadza się ona do wykorzystania cudzego prawa (np. patentu, prawa ochronnego na znak towarowy) bez zgody jego właściciela.
Na samą przesłankę winy składają się dwie okoliczności[2]. Naruszyciel:
- wiedział lub powinien wiedzieć o istnieniu cudzego prawa,
- wiedział lub powinien wiedzieć, że podejmowane działania wchodzą w zakres tego prawa.
Do zaistnienia winy wystarczający jest brak należytej staranności po stronie naruszyciela. Jak wykazać winę w naruszenia prawa? Jak wykazać, że ktoś naruszył nasze prawa własności intelektualnej – w zawiniony sposób?
- Wykazanie winy, gdy naruszyciel wiedział lub powinien wiedzieć o istnieniu cudzego prawa. Jest to stosunkowo proste. Rejestry i bazy danych prowadzone przez urzędy patentowe są jawne. W bardzo łatwy sposób można uzyskać do nich dostęp. Na większości stron internetowych urzędów, w tym Urzędu Patentowego RP, znajdują się bezpośrednie linki do baz danych umożliwiających wyszukiwanie praw wyłącznych. Równie ważna jest okoliczność, że przyjmuje się, że wpisy w rejestrach prowadzonych przez Urząd Patentowy RP są prawdziwe i każdemu znana jest ich treść[3].
- Wykazanie winy, gdy naruszyciel wiedział lub powinien wiedzieć, że podejmowane działania wchodzą w zakres tego prawa. Jest to znacznie trudniejsze, ponieważ tylko w wyjątkowych sytuacjach dochodzi do oczywistych naruszeń. Zwłaszcza w przypadku rozwiązań technicznych przypadki, gdy naruszyciel wprost kopiuje czyjeś prawa wyłączne, są odosobnione. Naruszyciel może być przekonany, że dokonał wystarczających zmian w swoim rozwiązaniu, aby uniknąć naruszenia np. patentu. W takich sytuacjach wykazanie, że naruszyciel wiedział, że wchodzi w zakres monopolu, może wiązać się z trudnościami[4].
Wykazanie szkody w sprawach IP na zasadach ogólnych
W postępowaniu sądowym należy wykazać szkodę, która może obejmować zarówno rzeczywiście poniesioną stratę, jak i utracone korzyści. Przy tym należy wykazać normalny związek przyczynowo skutkowy pomiędzy naruszeniem a szkodą[5]. Jednak możliwość wykazania szkody w zakresie utraconych korzyści ocenia się jako bardzo trudną do udowodnienia[6].
Zapłata sumy pieniężnej jako naprawienie szkody przy naruszeniu praw własności intelektualnej – ryczałt
Możliwość zapłaty sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej opłacie licencyjnej albo innego stosownego wynagrodzenia, które w chwili ich dochodzenia byłyby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z wynalazku czy znaku towarowego, stanowi równorzędną alternatywę dla wykazywania szkody na zasadach ogólnych.
Można więc ustalić wysokość odszkodowania w zryczałtowanej wysokości. Wysokość odszkodowania może w tym wypadku nie pokryć faktycznie poniesionych strat, ale odszkodowanie w tej wysokości pozwoli przynajmniej w części wynagrodzić właściciela prawa wyłącznego[7]. Dużo łatwiej jest wykazać tego rodzaju kwotę. Zwłaszcza, że w przypadku odszkodowania zryczałtowanego nie ma konieczności wykazania szkody oraz adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy naruszeniem prawa własności przemysłowej, a poniesioną szkodą[8].
Czy można się zabezpieczyć przed naruszeniami IP – podwójna rola rzecznika patentowego
Rolą rzecznika patentowego jest reprezentacja stron w sporze. Może on jednak podejmować istotne działania jeszcze przed rozpoczęciem sporu. Jaka jest jego rola? Bardzo ważnym elementem poprzedzającym rozpoczęcie sporu są analizy prawno-patentowe, pozwalające ocenić zasadność wystąpienia z powództwem. Na tym etapie może również okazać się, że do wykazania naruszenia konieczna będzie opinia specjalistów z danej branży. Te działania mogą wprost przekładać się na wysokość szkody poniesionej przez uprawnionego w związku z wejściem w zakres jego monopolu. Wprost wskazuje na to M. Golak w aprobującej glosie do wyroku Trybunału Sprawiedliwości[9].
Z drugiej strony rzecznik patentowy może też znacząco przyczynić się do zwiększenia bezpieczeństwa prowadzenia działalności. Może to zrobić zarówno przez badania stanu techniki, badania legalności używania oznaczeń, jak i badania czystości patentowej. Te badania pomagają zwiększyć wiedzę w wybranym obszarze. Pozwalają uniknąć wejścia w zakres monopolu innych podmiotów. Tym bardziej że w codziennych sytuacjach domniemanie powszechnej znajomości rejestrów patentowych okazuje się fikcją. Przedsiębiorcy koncentrują się na prowadzeniu biznesu, a nie na aktualizacjach baz patowych.
Tutaj także z pomocą może przyjść rzecznik patentowy – i to nie tylko w zakresie prowadzenia sporu sądowego. Prostymi środkami znacznie zwiększającymi świadomość, czy to właścicieli firm, czy zespołów projektowych, są często badania patentowe. Badania patentowe polegają np. na monitorowaniu rozwiązań konkurencji. Obserwowanie wybranych zagadnień w bazach patentowych pomaga zmienić prawne domniemanie w rzeczywistość.
Równie ważna dla bezpieczeństwa prowadzenia biznesu może być ocena legalności korzystania z oznaczeń wykorzystywanych w działalności. Z kolei badanie czystości patentowej może pomóc w weryfikacji, czy istnieje ryzyko wejścia w zakres ochrony patentowej. Są to jednak środki zabezpieczające, które nie wykluczają winy na etapie sporu sądowego[10].
[1] Art. 287 ust. 1, art. 292 ust. 1 w związku z art. 287 ust. 1, art. 293 ust. 1 w związku z art. 287 ust. 1, art. 296 ust. 1, art. 302 ust. 1 w związku z art. 296 ust. 1 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 roku Prawo własności przemysłowej (Dz. U. 2021, poz. 324) oraz art. 36a ust. 3 ustawy z dnia 26 czerwca 2003 roku o ochronie prawnej odmian roślin (Dz. U. 2021, poz. 213).
[2] Żelechowski Ł. w Żelechowski Ł. (red.) Komentarze Prawa Prywatnego Tom VIIIB Prawo własności przemysłowej Komentarz, s. 1191 – 1192.
[3] Art. 228 ust. 4 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 roku Prawo własności przemysłowej (Dz. U. 2021, poz. 324).
[4] Żelechowski Ł. w Żelechowski Ł. (red.) Komentarze Prawa Prywatnego Tom VIIIB Prawo własności przemysłowej Komentarz, s. 1191 – 1192, Nb. 52.
[5] Ibidem, s. 1194.
[6] Ibidem, s. 1195.
[7] Ibidem, s. 1196.
[8] Ibidem, s. 1199.
[9] M. Golak „Elementy szkody w sprawach o ochronę odmian roślin – glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 9.06.2016 r., C-481/14, Jørn Hansson przeciwko Jungpflanzen Grünewald, w: Glosa 2/2023.
[10] Żelechowski Ł. w Żelechowski Ł. (red.) Komentarze Prawa Prywatnego Tom VIIIB Prawo własności przemysłowej Komentarz, s. 1193.
